Алтын куш жомок

Кайдадыр бир кедей абышка болуп, анын жалгыз уулу жана жалгыз түп алмасы бар экен.

Ал алманын эң, башына жалгыз кызыл алма мөмөлөп, ар жылы бышкан сайын абышка ошону жеп, жашарып турчу.

Кийин эрте күздө жакшы быша элек алмасын белгисиз бөлөк бир нерсе жеп кетет.

Андан кийинки жылы чалдын өзү кайтарып жүрүп, бир күнү уктап калып, дагы жедирип жиберет: үчүнчү жылы кемпирине кайтартат.

Кемпири түн ортосуна чейин карап жатып, таңга маал уктап калып, алманы дагы жедирди.

Төртүнчү жылы баласына кайтартты. Баласы уктабай карап жатса, кандайдыр алтын куш учуп келип, алмага конуп жей баштады. Бала жаа менен атып, бир тал канатын түшүрүп калды.

Эртеси атасына көрсөттү да: «Мен бул алтын кушту табам»— деп ат токунуп издеп кетти.

Жүрүп отуруп жолдун эки айрылышына келди. Жол ортосундагы ташта: «Сол жакка баргандын өзү елөт, он, жакка баргандын аты өлөт»— деген жазууну окуп, он, жакты карай жөнөдү. «Өзүм өлгүчө, атым өлсүн»— деп ойлоду.

Бир канча күнү жол жүрүп курсагы ачып, аты арыктаган кезде, чоң карышкыр астынан каршы чыгып качырды. Бала жерге түшө калып, атын мууздап, карышкырга берди.

Карышкыр балага ыраазы болуп: «Атыңдын тең этин өзүң бышырып алып, менин үстүмө мингин. Барар жериңди айткын, мен алып барайын. Жаш бала экенсиң, атыңды өзүң мууздап бергениңе аябай ыраазы болдум»— деди.

— Издегеним алтын куш,— деди бала.
— Эмесе мага минип, көзүңдү чылк жум,— деп бөрү айтты.

Бала көзүн жумуп, үстүне минди. Бөрү нечен тоолорду ашып, нечен жолдорду баскандан кийин: «Көзүңдү ач»—дегенде, көзүн ачса, чон, шаардын ичине кирип барыптыр. Бөрү баланы үстүнөн түшүрүп:
— Куш ушул үйдө, акырын бар да, бутунан кармабай, канатынан кармап чык, — деди.

Бала үйгө кирип, бирок карышкырдын сөзүн унутуп коюп, куштун канаты эмес, бутунан кармады. Анын бутундагы жылаажыны шыңгыр этип, кароолчу сезип, баланы кармап алды.

Эртеси хан суракка алды.

Бала минтип сүйлөдү: — Менин атамдын бир түп алмасынын эң учуна мөмөлөгөн жалгыз алмасы бар эле, ошону атам жеген сайын жашарып турчу. Алтьш куш төрт жылдан бери жеп кетип, ошондон бери атам карып калды.

— Сен атаңдын иши үчүн жүргөн бала экенсиң, алтын кушту берейин, бирок мындан аркы жактагы хандын алтын жалдуу, алтын куйруктуу аты бар, ошону алып келип, менин колума еткөрсөң гана берем — деди хан.

Бала ыйлап келип, хандын сөзүн карышкырга айтты. Карышкыр баланы үстүне мингизип, дагы бир жерге келгенде: «Көзүңдү ач» — деди. Бала көзүн ачты.

— Кырк cарайдан ары өзүнчө бөлөк бир сарай бар, ошол сарайдын ичинде алтын жалдуу ат байланып турат. Анын чылбырынан кармабай, жалынынан кармап жетелеп чык,— деди карышкыр баланы дагы жөнөттү.

Бала кирип барып, бирок мурдатан үйрөнгөн адаты боюнча, атты чылбырынан кармап, ошондо кандайдыр коңгуроо кагылып баланы кармап, каролочулар ханга алып барышты. Бала эмне үчүн келгенин айты. Хан угуп туруп:
— Эмесе ушундан аркы хандын эн, сулуу кызы бар, ошону алып келсең атымды берейин,— деди.

Бала кайгырып чыгып, карышкырга айтты. Карышкыр дагы үстүнө мингизип, бир жерде көзүн ачтырса, таң сүрүлүп калыптыр. «Эми мен барайын» деп карышкыр кетти. Хандын кызы эртең менен кырк кызды артына, кырк кызды алдына салып, сейилдеп чыккан экен.

Карышкыр жыгачтын түбүнө жашынып туруп, кызды илип алып, ызгыган бойдон жөнөдү. Карышкырдын үстүнө учкашып баратып, кыз менен бала биринбири сүйүп калышты.

— Эми экөөбүз эч качан айрылбас болдук. Эптеп ушунун айласын таба көр!—деп бала менен кыз карышкырга жалына баштады.

Шаарга келгенде, карышкыр бул экөенү үстүнен түшүрүп, өзү ошол замат кубулуп эч бир теңдеши жок сулуу кыз болду. Бала аны «өзүң самаган сулуу кыз ушул» деп алып барып берди.

Хан чоң ыракмат айтып, баланын сураган атын берди. Кыз менен бала ошол атка минип жөнөп кетишти.

Хан кыздын жанына отурайын деп барса, ал кыз эмес эле, карышкыр боло калып, хандын башын жара чайнап салды. Анан желип отуруп кыз менен жигиттин артынан кууп жетти.

— Мына бул аттан да айрылгым келбейт, ушунун айласын кошо таап,— деп бала карышкырды дагы кыйнады.

Карышкыр баланын көңүлүн кыйбай, буга да көнүп, шаардын четинде ат болуп кубулду. Бала атты жетелеп барып ханга берди. Хан ырахмат айтып, алтын кушту берди. Бала кушту алып, кызы менен кетти. Хан ошол күнү жаңы атты минип, тоого аңга чыкты.

Аттарын тушап коюп, өздөрү эс алып, көптөн кийин келишсе, аттардын сөөктөрү гана калыптыр. Тушап койгон аттарды кубулган карышкыр жеп кетиптир. Хан жолдоштору менен жөө кайтты.

Колуктусу, кушу, аты менен бараткан балага карышкыр жете келип, биротоло кош айтышты. Колуктусу менен кушу менен уулу атасына барды. Ошондон тартып атасы алманы дайым өзү жеп, тукуму өсүп, жыргапкуунап күнүн көргөн экен.