Ак эмгек – даамдуу нан

Илгери, бир үй-бүлө жашаптыр. Ак эмгек менен нан таап, эл катары оокат кылып күн көрүшөт. Балдары чоңойгон сайын кем-карчтары көбөйүп, жашоолору оорлой баштайт. “Буйруса, балдарыбыз эр жетсе колубуз узарып, жашообуз оңолот”, — деп келечектен үмүттөрүн үзбөгөн ата-эне, балдарына  жакшы тарбия бергенге аракет кылышат. Эмгек кылууга, ак эмгек менен нан табууга үйрөтүшөт. Бирок ар баланын ар кыял-жоругу болот тура.

Надыр дегени тентек, жалкоо, уйкучу чыгат. Ал эр жеткен сайын колунда бар, бардар жашагандарга көз артып, алардын жашоолоруна кызыкканын койбойт. Ата-энесине: “Неге биз алардай боло албайбыз?! Силердин эч нерсе билбегениңердин айынан биз азап чегип жүрө беребизби?!” — дей баштайт.

Атасынын: “Кой, балам… Ар бир пенденин өз ырыскысы болот. Бирөөгө көз арткан жаман. Андан көрө жалкоолонбой эмгектенсең, жакшылыктарга жетесиң”, — деген акыл-насаатына кулак салбай, уурулукка кызыга баштайт.

Бир күнү Надыр акча таап келээрин айтып, жолго камына баштайт. Ата-эне макул болот, бирок жанына иниси Кадырды кошуп алаарын айтышат. Уулдарын узатып жатып ата  мындай дейт: “Өстүрдүк, колубуздан келишинче багып-чоңойттук.  Менин айткандарымды эсиңерден чыгарбай жүргүлө. Кандай күнгө туш келип, эмне болсоңор да уурулукка барбагыла. Бирөөгө кыянаттык кылбагыла. Башканын жашоосуна көз артып, өзүңөрдүкүнө нааразы болбогула. Нанды маңдай тер менен таап, адал тамак жегиле. Эмгексиз табылган нан – даамсыз, эмгек менен тапкан нан – даамдуу болот”.

Атасынын бул сөздөрүн бала кезден бери угуп жүрүшкөндөрүнө  карабай Надыр  этибар албайт. Кайра атасын мыскылдап: “Эмгек мененби, жөн элеби… Айырмасы кайсы? Нандын даамы өзгөрүп кетмек беле?” — деп күлөт.

Ошентип  жөнөп кетишет. Аз жүрүштүбү, көп жүрүштүбү ким билет, айтор, бир алма бакка туш болушат.  Күз маалы болгондуктан мөмөлөр бактардын шагын ийип, берекесин төгүп турган. Кадырдын: “Бирөөнүн алмасын суроо-сопкуту жок жей бергенге болбойт, ээсин табалы…”  — дегенине кулак төшөбөгөн Надыр улам бир алманы жеп, курсагынын камын ойлой баштайт.  Аңгыча:“Жол болсун, жигиттер!” — деген үндөн чоочуп кетишип, аларга карап турган абышканы көрүшөт.

“Ассалом алейкум ата!” — Кадыр тура калып абышка менен учурашат. Надырга алик алуу да оор эле. Эптеп баш ийкемиш этип, алма жегенин улантат. “Жигиттер, бул алма багы меники… Карылык жеңип, каруум кайтып, алмаларды да жыйнап алууга жарабай калдым. Мага жардам бергиле… Баарылап бул алмаларды терип, базарга алып баралы… Пайдабызды тең бөлөлү”, — дейт абышка, жолоочулар  менен сүйлөшүп отуруп.

Бул сунушка кубанып кеткен жолоочулар  дароо макул болушат.

Абышканын сунушун кабыл алгандары  менен, жалкоолукка көнүп алган Надыр дароо уйкуга кетет. Ошентип абышка менен Кадыр алмаларды терип бүтүшкөнчө уйкусун кандырып, курсагын тойгузуп жата берет.  Жумуштары бүткөн соң  абышка: “Жүргүлө, базарга барып келели”, — дейт да,  арабага алмаларын жүктөй баштайт. “Абышка, базарга өзүңөр  эле бара бергилечи, мен чарчадым, эс алайын”, — деген Надыр кайрадан уйкуга кетет.

Соодасы ийгиликтүү өтүп, абышка менен Кадыр көңүлдүү кайтып келишет. “Келе эми акчадан беришкиле, пайдасын тең бөлөбуз дебедиңер  беле”, — деген Надыр абышкадан акча талап кылат. Жигиттин мындай мамилесине абышка таң кала карап, баш чайкап нааразы болот. “Менин пайдамды эле ал, абышканыкына тийбе”, — деген бир тууганынын сөзүнө кубанып кетип, анын акчасын чөнтөккө кымтыйт. Эки бир туугандын эки башка кулк-мүнөзүнө абышка таң калат. Пайдадан куру калган жигитке койнунан бир эски дасторкон алып чыгып Кадырга сунуп: “Ме, муну сен ал. Ушунча эмгек кылып, куру кол калганың жарабай калат го”, — дейт.  “Рахмат ата”, — деп абышканын бергенин алып турган Кадырды  Надыр  каткыра күлүп, шылдың кылат.

Ошентип экөө  үйлөрүнө жөнөшөт. Жолду катар Кадыр ачка болуп Надырга акчасына нан сатып алуусун өтүнөт. Надыр сатып алган нандын көбүн өзүнө калтырып, азын инисине берет. Кадыр койнундагы абышка берген дасторконду алып чыгып, жерге жайып нанын коюп, четинен үзүп жээринде баягы дасторкондун үстү дүйүм тамак ашка толуп калат. Муну көргөн Надырдын көзү күйүп кетет. “Сыйкырдуу дасторкон тура…” Кадырга: “Сен акчаны эле ал, мага бербейсиңби бул дасторконду. Акчасы жок, үйгө кантип барасың?” — деп ар кайсыны айтып атып көндүрөт. Кадыр макул болот.

Бир туугандарды ата-эне кубанып тосуп алышат. Ар ким тапканын ортого салат. Надыр дасторкон жөнүндө мактанып айтып, ортого жая салат. Дүйүм тамак-ашка толгон дасторконго баары кубанышат. Надыр дасторкондогу тамак-ашты жеген сайын, даамы жок экенин сезет. Бирок башкаларына даамдуудай… Эч ким эч нерсе сезбегедей жеп отурушат. Улам бир нерсени оозуна салган Надыр нес болот. Тамактын даамы кускусун келтирип, курсагын бурап чыгат. Айласы кетип, тура калып, окшуп да жиберет.

Баарын байкап отурган эле. Атасы ошондо бул дасторкондун  кандай жол менен Надырда болуп калганын сурайт. Баарын төкпөй-чачпай айтып беришет. Ошондо карыя : “Аа балдарым, бирөөнүн эмгегине карасанатайлык  кылбагыла дегеним ушул да… Эмгексиз тапкан нан – даамсыз болот. Анын сиңиши да кыйын…” — деген экен.